Verwondering

In 2021 kwam ik voor een inventarisatie van kleine marterachtigen vlak bij Beetsterzwaag een weiland in lopen. Het viel mij op dat in dit mooie coulisselandschap afgewisseld met mooie open percelen zoveel plantensoorten in het grasland stonden.

Vast een kruidenrijk perceeltje dacht ik nog. Als voormalig weidevogelcoördinator denk ik vaak terug aan mijn jeugd en zie nog de kruidenrijke percelen met bloemenpracht in het voorjaar waar de koppels blaarkopkoeien in stonden te grazen. Ik werk nog steeds als fauna adviseur in het agrarisch natuurbeheer in Groningen. Ben met boeren bezig om weer randen met gebiedseigen kruiden in te zaaien en te zoeken naar hoe ze binnen het huidige landbouwsysteem weer tot een verdienmodel kunnen komen als ze natuur onderdeel van de bedrijfsvoering willen laten zijn. Maar al deze percelen zien er zo uit. Prachtig! Een zoemende veelvoud aan insectensoorten overal, al mogen die stekende dazen wel wat minder hier…
Het valt niet mee om in de tijd van nu je bedrijfseconomische boekhouding sluitend te krijgen als je meedoet in het agrarisch natuurbeheer. Alle regelingen in het GLB zijn gericht op productiepercelen. Elk stukje waar geen gras staat maar water, te weinig bodembedekking, een zandpad of de oppervlakte onder de kroon van een boomsingel wordt uitgesloten van hectaretoeslagen, elk stukje gecreëerde natuurwaarde binnen het ANLB mag niet bestaand zijn want ANLB kan alleen maar op landbouwgrond en moet op 1 september weer landbouwgrond zijn. Het is en blijft een rare contradictie in beleid.

Al lopende kwam ik koeien tegen, koeien waarvan de jongere generatie weer horens had. Melkkoeien, goh dacht ik nog het kan dus wel extensiveren en weer terug naar de basis.
In het land vond ik koeienvlaaien, vol gaten van vogelsnavels en insectengangen, til je ze op dan stinken ze niet en zitten vol met leven. Wormen, kevers en vliegenmaden.
Aan de soorten planten en insecten kun je zien welke bodem er onder de grasmat verstopt zit. Veen zand, klei, elke bodem kent zijn eigen soorten. Door een overheid die boeren steeds meer in de intensivering gedwongen heeft door continu zonder compensatie aan het verdienvermogen te snijden, zie je steeds minder verschil in het landschap. Er moet zoveel mogelijk eiwit van het eigen land gewonnen worden en kruidenrijk gras levert dat niet. Minder koeien door fosfaat, teeltvrije zones steeds moeten boeren met minder verdienvermogen meer opbrengen. Het systeem dwingt ze in een intensivering die ze vaak zelf niet willen.
Ik zie overal paddenstoelen als teken van een schimmelgestuurde bodem, een bodem die haar sponswerking nog niet verloren is omdat ze door de mestinjectie bacteriegestuurd geworden is. Schimmels, de ondergrondse structuur van de paddenstoelen houden water vast als het nat is en zorgen ervoor dat er ook in droge percelen water bij de wortels van de planten komen. Bacteriegestuurde bodems zitten dicht en het water spoelt af de sloot in.
In de sloten staan veel waterplanten. Het valt me op in hoeveel sloten holpijp staat. Holpijp is een indicator voor kwel. Kwel zorgt voor een rijke flora als het niet door diepteontwatering afgevoerd wordt. Kortom wat een mooi pareltje in het landschap hier.

Na een poosje kom ik de boer en zijn vrouw tegen die de koeien op komen halen voor het melken. Gjalt en Leonne zijn vriendelijke toegankelijke mensen en we komen aan de praat. Ik vraag ze hoe ze dat toch doen in deze tijd van meer, meer, meer en intensivering. Gjalt vertelt hoe hij zijn bedrijf van gangbaar om heeft geschakeld naar biologisch dynamisch en hoe verhogingen van de prachtprijzen hem klem dreigen te zetten. Terwijl we teruglopen naar de boerderij komen we over een perceel waar voorheen mais stond. Ik verbaas me hardop over de soortenrijkdom op het perceel en de regeneratieve kracht van de bodem en de natuur. Alle soorten die wij in Groningen inzaaien komen hier weer vanzelf terug door het extensieve gebruik.

Ik vertel ze over mijn hoop, over de vader en zoon die gekozen hebben voor extensivering bij de aankoop van een nieuw bedrijf en hoe ze van bank hebben moeten wisselen omdat hun eigen bank alleen maar wilde financieren op intensivering.

Ik woon in Niekerk en ons huis heet Spes Valuta. Spes Valuta betekent: Een hoop waarde. Is waarde altijd geld? Of is waarde ons natuurlijk kapitaal, de voedingswaarde, de natuurwaarde, menselijke waarde en geluk?
Voor mij is waarde het laatste. En deze waarde is onbetaalbaar. En omdat het onbetaalbaar is, is het ook kostbaar.

Te kostbaar om door verhoging van kosten te laten ontwaarden, sterker nog ik denk dat er juist geld voor nodig is om de door Gjalt en Leonne toegevoegde waarde te belonen. Hun wijze van werken is een living lab dat laat zien dat het ook anders kan. Dat er hoop is.

Moet dat geld naar Gjalt en Leonne om er beter van te worden? Absoluut niet, ik denk niet eens dat ze er belang bij hebben. Zorg gewoon voor een prachtprijs die past bij deze parel in het landschap en kapitaliseer dat indien nodig financieel op een andere wijze.

Eddie van Marum, ecoloog