Sweltsjes

In het boek Sweltsjes fan Gaast (zwaluwen van Gaast), (fijn in het Fries!) dat ik in de kringloopwinkel voor een paar kwartjes kocht, vertelt Theunis Piersma (van het mooie boek Synagote over het leven van een lepelaar waar mijn broer aan meewerkte) in het hoofdstuk “Stront is boerewapen” hoe de insecten verdwenen uit de weilanden toen er steeds meer met kunstmest werd gewerkt.

In een weiland (saai groen raaigras met nauwelijks insecten) achter het huis van de musicus H. Pruiksma ontstond na de stort van bagger op het vlakke groene insektenloze gras een kamilleveld waar zwaluwen op afkwamen. Het blijkt niet zozeer om de bloemen te gaan als wel om de bladluizen. In verschillende landen wordt gejaagd op muskieten en insecten (in Engeland, Wales en Schotland na de tweede wereldoorlog met enorme insectenzuigers) omdat ze plagen vormen. Maar daar kunnen de sweltsjes niet meer genoeg jongen voortbrengen (in dit geval de Camargue, waar met het biologisch middel bti wordt gespoten zodat de aantallen muggen ingedamd worden).

(“In de Nederlandse weiden is het heel groen en stil geworden. Er zijn er niet veel die het weten, maar vlinders en sprinkhanen zijn helemaal uit de Nederlandse weiden verdwenen”)

Dit is een heel boeiend boekje uit 2014. Ik schrijf dit in 2022 en denk aan hoe ik vanmorgen samen met mijn metgezel de koeien uit de wei haalde en hij me wees op de talloze zwaluwen, die net als vroeger toen wij jong waren, in lange rijen op de afrasteringen zaten en zelfs op de grond om er ook bij te kunnen zitten. De lucht is er vol van, ze gaan denk ik snel op hun trektocht naar het Zuiden nu het hier vochtig en kouder wordt. “We voelen ons hier helemaal thuis”, lijken ze te zeggen. Ze verzamelen zich hier nadat er vele tweede nestjes in de stal zijn uitgevlogen en de laatste jongen hebben leren vliegen, en tegen de muren en de dakpannen hebben leren insecten te vangen. Wervelend en hun specifieke geluid makend draaien ze om de eikenboom en boven de weiden door de lucht.

Ik ga ervoor om dat de komende jaren te zien uitbreiden naar de gebieden rondom onze boerderij. Het gaat er niet om dat ik “terug wil naar vroeger”, dat slaat nergens op, ik ga net als alle anderen alleen maar verder in de tijd. Maar ik wil je vertellen hoe het ook kan, dat het nog steeds bestaat, hier op deze kleine plek op aarde in Fryslân en dat we weten wat die – voor sommigen oninteressante – details over kleine dieren voor grote gevolgen hebben voor de ekologie in de wereld. Dat hier nu weer sprinkhanen zitten en krekels in de zomer. En dus waarschijnlijk ook genoeg bladluizen voor de vogels.

Oftewel: het is een voedselspiraal waar we allemaal in zitten, van het onzichtbaar kleine tot deze figuur op twee voeten, de mens genaamd, die zichzelf als een god ziet, maar nog moet leren welk gedrag daarbij hoort. Koeienpoep in de wei en het “rommelige” boerderijklimaat doet een heleboel als je zorgt dat er geen insectendodende middelen in je omgeving terechtkomen. Je gaat jezelf toch niet vergiftigen… of je moet wel heel neerslachtig zijn over de toekomst. Toekomst is in elke stap die je nu zet. Dus je kunt allerlei petities tekenen maar je kunt ook beginnen met een ander klimaat in jouw wei – rigoureus.

Hier vond ik meer informatie over sweltsjes (op onderstaande foto’s de zwaluwen bij ons: de boerenzwaluwen, hirundo rustica). Daar wordt over kunstnesten gesproken, waar Theunis Piersma nou net weer de ervaring mee heeft, dat ‘zijn’ zwaluwen er nauwelijks gebruik van maken: zelf doen is wat ze willen (en dat kunnen ze ook).

Een stuk uit een Natuurtijdschrift door Jac. P. Thijsse over zwaluwen en het verhaal dat ze in de modder zouden overwinteren (wat niet waar is). Thijsse vertelt ook dat ze geen enkel hol beentje in hun skelet hebben (iets dat van alle vogels beweerd wordt). Nog een heel oude anekdote over zwaluwen die een net vlechten van paardenhaar ter bescherming van de jongen in het nest.